Goryczak żółciowy

Tylopilus felleus (Bull.) P. Karst.

Nazywany również:
Szatan*, borowik żółciowy, podgrzybek gorzki.

Występowanie:
Od czerwca do października w lasach liściastych i iglastych pod sosnami i świerkami, na stosunkowo wilgotnych piaszczystych glebach ubogich w wapń, na ziemi, rzadko na pniach. Stosunkowo częsty, miejscami pospolity.

Wymiary:
Średnica kapelusza 5-15 cm, rzadziej do 20 cm.

Kapelusz:
Początkowo wypukły, półkulisty, potem spłaszczony do rozpostartego i poduchowato wypukłego na starość; w różnych odcieniach brązu, czasem z domieszką czerwieni, przeważnie sarniobrązowy. Miewa pofalowany brzeg; niekiedy na czubku kapelusza widoczne są ciemniejsze plamki. W młodości zamszowy i matowy, z wiekiem staje się gładki i błyszczący. Suchy, a gdy wilgotny – delikatnie lepki. Skórka bardzo trudno oddzielna, filcowata.

Pod kapeluszem:
Rurki przy trzonie zatokowato wycięte, początkowo białe, delikatnie różowiejące, z wiekiem wyraźnie różowe. Łatwo oddzielić je od kapelusza. Pory najpierw okrągławe i białe, z czasem kanciaste i cielistoróżowe, pod naciskiem brązowieją.

Odcisk kapelusza:
Jasnoróżowy, cielistoróżowy, różowobrązowy.

Trzon:
Pełny, u podstawy szerszy; maczugowaty, rzadziej cylindryczny; w kolorze bledszym niż kapelusz, coraz jaśniejszy w górnej części do kremowoochrowego. Co najmniej w połowie pokryty brązową lub brązowożółtą siateczką, przeważnie grubą, o wydłużonych oczkach, ciemniejszą od tła.

Miąższ:
Jędrny, biały, w zielonkawym odcieniu tuż trzy trzonie, pod skórką brązowawy, nad rurkami białawy. Delikatnie różowieje na przekroju. Zapach przyjemny choć prawie niewyczuwalny; smak początkowo czasem łagodny, po chwili wyraźnie gorzki i piekący.

Cechy charakterystyczne:
Gorzki smak; u dojrzałych owocników różowe pory rurek i ciemna siatka na trzonie; różowiejący miąższ.

GATUNKI PODOBNE:
Borowik szlachetny ma białe rurki (tak jak młode goryczaki); częsty.
Borowik usiatkowany ma bardziej zamszowy kapelusz i mocno usiatkowany trzon na całej wysokości, zabarwiony ochrowo; stosunkowo częsty.
Borowik sosnowy ma ciemny, czerwonobrunatny, nieusiatkowany trzon i kapelusz w podobnym odcieniu; rzadki.
Od wszystkich tych gatunków goryczaka różni wyraźnie gorzki smak.

Wartość:
Niejadalny z uwagi na gorzki smak, zjedzony w małych ilościach nie jest jednak szkodliwy. Zawiera nieznaczną i nieszkodliwą ilość muskaryny – grzybowej trucizny – co nie czyni go jednak trującym. Zjedzony w dużych ilościach, może spowodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Uwagi:
*Przez grzybiarzy nazywany potocznie „szatanem”, choć z bardzo rzadkim trującym borowikiem szatańskim (który posiada kapelusz szary z zielonkawo-żółtawym odcieniem i żółty trzon) nie ma nic wspólnego.